Ιστορικό κέντρο της Φλωρεντίας

Ο καθεδρικός ναός Σάντα Μαρία ντελ Φιόρε (Ντουόμο) της Φλωρεντίας

Ο καθεδρικός ναός Σάντα Μαρία ντελ Φιόρε (πιο γνωστός ως Ντουόμο) είναι το πιο χαρακτηριστικό μνημείο της Φλωρεντίας. Μία από τις μεγαλύτερες εκκλησίες του κόσμου, με χωρητικότητα 30,000 ατόμων, που χρειάστηκε εξακόσια χρόνια μέχρι την αποπεράτωση της, το 1887. Κατασκευάστηκε σε τρεις διαφορετικές περιόδους. Οι εντυπωσιακές του διαστάσεις συμβολίζουν ακριβώς την απόφαση των Φλωρεντινών να κυριαρχήσουν.

---

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ
Η αρχιτεκτονική της αναγέννησης χαρακτηρίζεται από μια αναβίωση των Ρωμαϊκών προτύπων με κύρια στοιχεία τις μαθηματικές αναλογίες και την "καθαρότητα" στις γεωμετρικές μορφές. Οι σημαντικές αλλαγές στο αρχιτεκτονικό σχέδιο σημειώθηκαν αρχικά στη Φλωρεντία και γενικότερα στην κεντρική Ιταλία, στα μέσα του 15ου αιώνα. Σημαντικές μορφές στην αρχιτεκτονική της εποχής αποτελούν οι Λεόν Μπατίστα Αλμπέρτι, Ντονάτο Άντζελο Μπραμάντε, Φίλιππο Μπρουνελέσκι, Λεονάρντο ντα Βίντσι και Αντρέα Παλλάντιο. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως οι αρχιτέκτονες της αναγέννησης συνδέονται με τις δημιουργίες τους, σε αντίθεση με την μεσαιωνική περίοδο όπου οι αρχιτέκτονες είναι τις περισσότερες φορές άγνωστοι.
Η αρχιτεκτονική γοτθικού ρυθμού του μεσαίωνα ευνοούσε περισσότερο κάθετες γραμμές και αυστηρές κατασκευές. Στην Αναγέννηση, η αρχιτεκτονική δίνει έμφαση στις οριζόντιες γραμμές και επιδιώκει την αρμονία στην τελική σύνθεση. Επιπλέον υπάρχει έντονο το στοιχείο της διακόσμησης, με θέματα δανεισμένα από την αρχαιότητα, τα οποία διανθίζουν τις προσόψεις και το εσωτερικό. Ίσως η πιο αξιοπρόσεκτη αρχιτεκτονική πρακτική είναι οι θόλοι των κτιρίων, εμπνευσμένοι πιθανά από το ρωμαϊκό Πάνθεον. Σημαντικά δείγματα αρχιτεκτονικής - κυρίως θρησκευτικών ναών - εντοπίζονται ως επί το πλείστον στην Ιταλία (για παράδειγμα ο Άγιος Πέτρος στη Ρώμη) και λιγότερο στο υπόλοιπο της Ευρώπης
Σημαντικοί αρχιτέκτονες
• Λεόν Μπατίστα Αλμπέρτι (1404-1472)
• Galeazzo Alessi
• Bartolomeo Ammanati (1511-1592)
• Ντονάτο Μπραμάντε (1444-1514)
• Φιλίππο Μπρουνελέσκι (1377-1446)
• Philibert Delorme
• Pierre Lescot
• Μιχαήλ Άγγελος (1475-1564)
• Michelozzo (1396-1472)
• Αντρέα Παλλάντιο (1508-1580)
• Ραφαήλ (1483-1520)
• Antonio da Sangallo (1483-1546)
• Giuliano da Sangallo(1445-1516)
• Jacopo Sansovino (1486-1570)
• Mimar Sinan
• Τζόρτζιο Βαζάρι (1511-1574)
• Λεονάρντο ντα Βίντσι (1452-1519  (εργασία Β.Ιωαννίδου)

→ Ιταλική Αναγέννηση και Ελλάδα ←

Η Ελλάδα, πηγή αστείρευτη του δυτικού πολιτισμού, αποτελεί αιώνες τώρα αντικείμενο μελέτης για λογίους και καλλιτέχνες που ονειρεύτηκαν να αναβιώσουν τη φιλοσοφία και την ομορφιά που εκείνη μας κληροδότησε. Το φαινόμενο της επιστροφής στα διδάγματα της αρχαιότητας αποκτά οικουμενικές διαστάσεις στον καιρό της Ιταλικής Αναγέννησης. Τα πρώτα σημάδια του ανανεωτικού πνεύματος εμφανίζονται από τα μέσα του 14ου αιώνα, στον καιρό του Πετράρχη και του Βοκάκιου, ενώ επεκτείνονται και καλύπτουν όλους τους τομείς της πνευματικής ζωής το 15ο αιώνα, με επίκεντρο τη Φλωρεντία και τις αυλές της Ιταλικής Χερσονήσου. Ο διάλογος με την αρχαιότητα φτάνει στην αποκορύφωσή του με την Κλασική Αναγέννηση τις πρώτες δεκαετίες του 16ου αιώνα.
Ο ελληνικός όρος Αναγέννηση αποδίδει με ακρίβεια το νόημα της κοινής ευρωπαϊκής λέξης που χρησιμοποίησε για πρώτη φορά ο ιστορικός των καλλιτεχνών Τζόρτζιο Βαζάρι στα μέσα του 16ου αιώνα. Η Αναγέννηση, η καθολική ανανέωση της ζωής, αλλά κυρίως η αναζωογόνηση των Γραμμάτων και των Τεχνών, αναφερόταν στον πολιτισμό της Αρχαιότητας. Η Αρχαιότητα θα γίνει για τους δημιουργούς της Αναγέννησης το ιδανικό πρότυπο και οδηγός για τους προσανατολισμούς της νέας εποχής.
Το ουμανιστικό κίνημα δεν περιορίστηκε στις φιλολογικές σπουδές. Η ανακάλυψη, επανεκτίμηση και μελέτη των αρχαίων μνημείων και της αρχαίας τέχνης πραγματοποιούνται μέσα στο ίδιο πυρετικό κλίμα. Αρχιτέκτονες, γλύπτες, ζωγράφοι, αναζητούν διδάγματα στα λείψανα μιας μακρινής αρχαιότητας, που την αισθάνονται πολύ πιο κοντά στα άμεσα ενδιαφέροντά τους απ' ό,τι το πλησιέστερο παρελθόν του Μεσαίωνα. Τα αρχαία έργα τέχνης που έφερε στο φως η αρχαιολογική έρευνα επηρέασαν βαθιά τους καλλιτέχνες. Από τα μέσα του 15ου αιώνα άρχισαν να δημιουργούνται οι πρώτες αρχαιολογικές συλλογές. Πάπες, ηγεμόνες, αλλά και καλλιτέχνες, όπως ο Γκιμπέρτι και ο Μαντένια, συλλέγουν με πάθος αρχαία αντικείμενα.
Πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες της Αναγέννησης δεν ήταν πάντα τα πρωτότυπα αριστουργήματα της κλασικής εποχής, αλλά συχνά οι ερμηνείες των ελληνιστικών και ρωμαϊκών αντιγράφων. Οι καλλιτέχνες αναζητούν τώρα έμπνευση στην ελληνική μυθολογία, καθώς και στις «εκφράσεις» χαμένων έργων που περιγράφουν ο Λουκιανός και ο Φιλόστρατος, ακολουθώντας την παραίνεση που τους απευθύνει ο Αλμπέρτι στην πραγματεία του «Περί ζωγραφικής»: Να συμβουλεύονται τους ουμανιστές και να διαβάζουν αρχαίους συγγραφείς. Η αναγνώριση της πνευματικής προσωπικότητας του καλλιτέχνη στο δεύτερο μισό του 15ου αιώνα συνδέεται με τους μεγάλους δημιουργούς, Λεονάρντο, Ραφαήλ και Μιχαήλ Άγγελο, και οφείλει πολλά στο ουμανιστικό κίνημα και στη θεωρητική υποστήριξη των ουμανιστών.

Μυθικός χριστιανισμός, χριστιανικοί μύθοι

O Νικολά Πουσέν και ο Σάντρο Μποτιτσέλι ήταν ζωγράφοι του μύθου, που απεικόνιζαν τους θεούς και τους ημίθεους της Ελλάδας και της Ρώμης, σαν να είχαν γεννηθεί πριν από δύο χιλιάδες χρόνια στους αγρούς της Kαμπονίας, λατρεύοντας τον Βάκχο. Ο Πουσέν είχε εμμονή με τη Ρώμη. Γεννημένος στη Νορμανδία το 1594, απέτυχε δύο φορές να ταξιδέψει στην αγαπημένη του πόλη, πριν τελικά καταφέρει να κερδίσει την προστασία που του επέτρεψε να ζήσει εκεί. Ο Πουσέν ήταν ο ζωγράφος των ερειπίων, της παρακμής και της μελαγχολίας. Ο κλασικός του κόσμος είναι τέλειος, αλλά καταδικασμένος. Στο αριστουργηματικότερο έργο του, ΕΤ in Arcadia ego, ο θάνατος είναι εκείνος που μιλάει και λέει ότι και αυτός είναι στην Αρκαδία, το συνώνυμο της ευτυχίας και της αθωότητας για τους κλασικιστές.

Ανθρωποι και αγάλματα

Ο Σάντρο Μποτιτσέλι του 15ου αιώνα, πήγε στη Ρώμη μόνο γιατί ο Πάπας τον προσκάλεσε να ζωγραφίσει ένα τμήμα της Kαπέλο Σιστίνα. Σύμφωνα με τον Βαζάρι στους «Βίους των επιφανών λογοτεχνών» η πόλη τον ξεπέρασε. Ξόδεψε όλα του τα λεφτά και γύρισε στη Φλωρεντία με την ουρά στα σκέλια. Ο αρχαίος κόσμος του Μποτιτσέλι ορίζεται από καθαρές γραμμές, αισθησιακά σώματα και τη διαφάνεια των ονείρων. Στη «Συκοφαντία του Απελλή» (γύρω στα 1494) που βασίζεται πάνω σε αρχαίες περιγραφές ενός χαμένου αριστουργήματος, του ζωγράφου Απελλή, ο Μποτιτσέλι τοποθετεί τη δράση μπροστά σε κλασικά αρχιτεκτονήματα, μια μνημειώδης ανάπτυξη, όπου τα αγάλματα φαίνονται ζωντανά και οι άνθρωποι παγωμένοι σαν αγάλματα. Ο Πουσέν και ο Μποτιτσέλι ήταν ζωγράφοι του μύθου, όμως, σύμφωνα με δύο μεγάλες εκθέσεις τους, τώρα στη Ρώμη, ήταν ευσεβείς καθολικοί και καλοί χριστιανοί. Οπως γράφει ο Τζόναθαν Τζόουνς στην «Γκάρντιαν», με την αφορμή της μεγάλης γιορτής που κήρυξε το Βατικανό, το «Μεγάλο Ιωβηλαίο της Ρώμης 2010», μέγα πλήθος πιστών συνέρρευσε στην Αιώνια Πόλη.

Υπάρχει το επιχείρημα ότι στην καρδιά της μεγάλης ευρωπαϊκής ζωγραφικής βρίσκεται η χριστιανοσύνη και τούτο προωθεί η έκθεση «Ο κρυμμένος θεός» στη Γαλλική Ακαδημία, η οποία στεγάζεται στη Βίλα Μέντιτσι. Εστιάζεται στον γαλλικό κλασικισμό του πρώτου μισού του 17ου αιώνα, την εποχή του Πουσέν, την περίοδο της διανοητικής τέχνης που εκφράζεται και στις τραγωδίες του Kορνέιγ και του Ρακίνα. Τούτη, με το συνειδητά αποστασιοποιημένο, μεγαλόπρεπο ιστορικό στυλ, αντικατέστησε τον αισθησιασμό της ζωγραφικής της ιταλικής Αναγέννησης.

Σύμφωνα με την έκθεση, η τέχνη του Πουσέν και των συγχρόνων του ζωγράφων, Φιλίπ ντε Σαμπέγν, Σαρλ Λε Μπρεν, Σιμόν Βουέ και Ζακ Στελά, είναι βαθιά θρησκευτική. Είναι όμως και για μύθους. Ο γαλλικός κλασικισμός είναι μια κατ' ουσίαν μελαγχολική τέχνη, η οποία αναγνωρίζει ότι δεν μπορεί να πραγματώσει αυτό που ονειρεύεται η ζωγραφική να κάνει. Να θέσει μια περασμένη σκηνή σαν να είναι ζωντανή μπροστά στο θεατή. Ο «Ευαγγελισμός» του Πουσέν (1657) δηλώνει απερίφραστα ότι είναι μια απεικόνιση, όχι του ίδιου του πράγματος, αλλά μια απόπειρα νοερής σύλληψης της βιβλικής αφήγησης. Ο Πουσέν σχεδίαζε τους πίνακές του σαν να ήταν παιδικό θέατρο όπου αναπτύσσονται μικρές, πήλινες φιγούρες. Η ζωγραφική αυτή φέρει τα ίχνη εκείνου του θεάτρου, είναι συνειδητά σκηνική.

Ο τίτλος «Kρυμμένος θεός» είναι μια έκφραση του Πασκάλ, ο οποίος περιγράφει τη ζωγραφική ως μια δεύτερη πραγματικότητα, η οποία δεν μπορεί να προσεγγίσει την αληθινή, θεϊκή πραγματικότητα και γι' αυτό είναι καταδικασμένη να θρηνεί αυτό που έχει χαθεί. Τούτο είναι προφανές στο «Πένθος» του Πουσέν, όπου σοβαρές φιγούρες τυλιγμένες με χιτώνες θρηνούν πάνω από το άψυχο, γκρίζο σώμα του Χριστού. Στα δεξιά είναι ένας κλασικός τάφος με μια μαύρη είσοδο και στην απόσταση, τα τείχη μιας πόλης. Ο Πουσέν ως τραγωδός και θεολόγος. Ο Μποτιτσέλι είναι οξύτερος και πιο σίγουρος. Ορίζει τα πάντα σε καθαρές γραμμές και σταθερή προοπτική. Ο τέλειος ζωγράφος της φλωρεντινής Αναγέννησης. Η Παλλάδα και ο Kένταυρος υποδέχονται τον επισκέπτη στην έκθεση του Μποτιτσέλι «Ο ζωγράφος της Θείας Kωμωδίας» στο Kιρινάλιο. Ο Μποτιτσέλι δεν ζωγραφίζει τον μύθο σαν μακρινά ερείπια. Του δίνει σάρκα και οστά. Η Αθηνά, η θεά της σοφίας, στεφανωμένη με δάφνες και οπλισμένη με ένα φονικό τσεκούρι, κρατά από τα μπερδεμένα, άγρια μαλλιά του έναν κένταυρο, μισό άνθρωπο, μισό κτήνος, φημισμένο για την αγριότητά του. Ο Μποτιτσέλι εκινείτο στους ίδιους κύκλους στη Φλωρεντία, όπως η οικογένεια των Μεδίκων, όπου οι παγανιστικές και οι χριστιανικές ιδέες, θεωρούνται όψεις της ίδιας, θεϊκής αλήθειας. Ο Μποτιτσέλι προσδίδει στον αχανή μύθο μια σύγχρονη ζωντάνια και το ίδιο, όταν ζωγραφίζει χριστιανικά θέματα.

Kόσμος του Ντάντε

Στο κέντρο της έκθεσης είναι οι εικονογραφήσεις του της «Θείας Kωμωδίας» του Ντάντε. Τα σχέδιά του οδηγούν τους θεατές στην «Kόλαση», το «Πουργατόριο» και τον «Παράδεισο» με έξοχο σαρδόνιο ύφος, όπως όταν παρουσιάζει την Kόλαση σαν ένα ανεστραμμένο βουνό που στη βάση του ο Σατανάς τρώει ψυχές. Ο κάτω κόσμος του Μποτιτσέλι είναι ένα αμάγαλμα χριστιανικών και παγανιστικών μύθων, δοσμένων με μια σιγουριά σαν ο ζωγράφος μόλις να τον είχε αντικρίσει. Είναι ένας μυθολογικός κόσμος απολύτως ορατός, έως τον Παράδεισο. Εκεί ο Μποτιτσέλι αφήνει τις σελίδες λευκές. Ο Παράδεισος δεν είναι ορατός σαν την Kόλαση, ούτε απεικονίσιμος. Τόσο ο Μποτιτσέλι όσο και ο Πουσέν είναι βαθιά χριστιανοί, αλλά το έργο τους δεν κατανοείται δίχως γνώση του παγανισμού.

Πηγή: Η Καθημερινή

Η Φλωρεντιανή Αναγέννηση

Η Αναγέννηση γεννήθηκε επίσημα στη Φλωρεντία, η οποία αναφέρεται συχνά ως γενέτειρα της. Αυτή η νέα εικαστική γλώσσα, συνδεδεμένη επίσης με ένα διαφορετικό τρόπο σκέψης για τον άνθρωπο και τον κόσμο, είχε σαν αφετηρία της την τοπική κουλτούρα και τον ανθρωπισμό, και ήδη κατά τον προηγούμενο αιώνα είχε τεθεί στην πρωτοπορία από άτομα, όπως ο Francesco Petrarca ή ο Salutati Coluccio. Οι νεωτερισμοί, που προτείνονται από τα πρώτα κιόλας χρόνια του δέκατου πέμπτου αιώνα από δασκάλους, όπως ο Filippo Brunelleschi, ο Donatello και ο Masaccio, δεν έγιναν αποδεκτοί αμέσως, αλλά θα ήταν τουλάχιστον είκοσι χρόνια μια καλλιτεχνική μειονότητα και σε μεγάλο βαθμό παρεξηγημένοι απέναντι στην τότε κυρίαρχη Υστερογοτθική τέχνη. Στη συνέχεια, άρχισε να αναγνωρίζεται η αξία της Αναγέννησης, σαν εικαστικής έκφρασης και άρχισε να διαδίδεται και σε άλλες ιταλικές αυλές (και πρώτες μεταξύ όλων στις παπικές αυλές της Ρώμης) και στη συνέχεια στην Ευρώπη, χάρη στις μετακινήσεις των καλλιτεχνών. Ο κύκλος της Φλωρεντιανής Αναγέννησης, μετά την πρώτη εικοσαετία του δέκατου πέμπτου αιώνα, εξαπλώθηκε με ενθουσιασμό μέχρι τα μέσα του αιώνα με πειραματισμούς που βασίζονται στην τεχνική και πρακτική προσέγγιση.
Η δεύτερη φάση έλαβε χώρα κατά την εποχή του Lorenzo του Μεγαλοπρεπή, από το 1450 περίπου μέχρι το θάνατό του το 1492 και χαρακτηρίστηκε από μια πιο πνευματική οργάνωση των επιτευγμάτων.
Μια τρίτη φάση κυριαρχείται από την προσωπικότητα του Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα, ο οποίος σημάδεψε βαθιά πολλούς καλλιτέχνες πείθοντάς τους να επανεξετάσουν τις επιλογές τους.
Η τελευταία φάση, που χρονολογείται γύρω στο 1520, καλείται «ώριμη» Αναγέννηση, η οποία βλέπει το λυκόφως της Δημοκρατίας της Φλωρεντίας, αλλά και την παρουσία στην πόλη των τριών διανοιών της τέχνης, που επηρέασαν τόσο τις επόμενες γενιές:

το Leonardo da Vinci, το Michelangelo Buonarroti και τον Raffaello Sanzio.
Κατά την επόμενη περίοδο μιλάμε για το Μανιερισμό.


ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ
Πρώτο μισό του XV αιώνα
Μετά την οικονομική και κοινωνική κατάρευση του μέσου του XIV αιώνα (που προκλήθηκε από τις τραπεζικές χρεωκοπίες, από τη μαύρη πανώλη, από το λιμό και από τις άγριες εμφύλιες συρράξεις), η Φλωρεντία οδηγήθηκε σε μια ανάκαμψη.
Ο πληθυσμός άρχισε να αυξάνεται και κάτω από την κυριαρχία της ολιγαρχίας, αστικής προέλευσης, άνοιξαν πάλι τα εργοτάξια της πόλης που είχαν διακοπεί.
Στον Καθεδρικό (Duomo) δρομολογήθηκε η διακόσμηση της Πόρτας του Αμύγδαλου (Porta della Mandorla) τότε ξεκίνησε και η διακόσμηση των εξωτερικών κοχών της εκκλησίας Orsanmichele.

Το 1401 προκηρύχθηκε ο διαγωνισμός για τη βόρεια πόρτα του Βαπτιστηρίου.
Ο διαγωνισμός κερδήθηκε από τον χρυσοχόο και γλύπτη Λορέντσο Γκιμπέρτι (Lorenzo Ghiberti) , πραγματοποιήθηκε από αυτόν μεταξύ του1425 και του 1452 και αποτελεί ένα από τα πιο διάσημα έργα της Αναγέννησης. Πλήρως επιχρυσωμένη, ονομάστηκε από τον Μιχαήλ ΄Αγγελο "Πόρτα του Παραδείσου".
Αυτήν, όμως, την ανάκαμψη βάρυνε η απειλή του Gian Galeazzo Visconti, που είχε συμπεριλάβει τη Φλωρεντία στο σχέδιό του, να δημιουργήσει ένα εθνικό κράτος στην Ιταλία κάτω από την ηγεμονία του Μιλάνου. Από την άλλη μεριά οι Φλωρεντινοί ήταν αποφασισμένοι περισσότερο από ποτέ να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους, οδηγούμενοι από μια δυνατή εθνική υπερηφάνεια, χρησιμοποιώντας το ιστορικό σύνθημα "Libertas".
Με τον αιφνίδιο θάνατο του Βισκόντι, το 1402, χαλάρωσε η στρατιωτική μέγγενη πάνω στην πόλη, πράγμα που επέτρεψε μια οικονομική ανάκαμψη, ωστόσο εφήμερη.
Το 1424 η πόλη υπέστη μία σκληρή συντριβή από τους Βισκόντι και την πόλη Λούκα (Lucca) και το βάρος του πολέμου καθώς και η πυρετώδης οικοδομική δραστηριότητα για την ολοκλήρωση του τρούλου του Καθεδρικού ναού (cupola del Duomo) , κατέστησαν αναγκαία την επιβολή νέων φόρων.

Τρούλος του Καθεδρικού ναού του Μπρουνελέσκι


Το 1424 η Signoria (Ηγεμονία) θεσπίζει το "κτηματολόγιο" ("catasto"-από την ελληνική λέξη "κατάστιχον"), η πρώτη απόπειρα φορολογικής δικαιοσύνης στη σύγχρονη ιστορία, που φορολογούσε τις οικογένειες σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του πλούτου τους, διαπιστώνοντας για πρώτη φορά πού ήταν πραγματικά συγκεντρωμένο το χρήμα, δηλαδή στα χέρια ποιών οικογενειών εμπόρων και τραπεζιτών που κυριαρχούσαν και στην πολιτική δραστηριότητα.

Η Ηγεμονία των Μεδίκων

Αυτή υπήρξε περίπου η στιγμή που ένας τραπεζίτης, ο Κόζιμο των Μεδίκων ο επονομαζόμενος ο Πρεσβύτερος (Ιl Vecchio) (1389 - 1464) , συνειδητοποίησε ότι, για να υπερασπίσει τα οικονομικά του συμφέροντα, ήταν απαραίτητος ένας πιο άμεσος έλεγχος στην πολιτική.
Με την παροιμιώδη του σύνεση ξεκίνησε μια βαθμιαία αναρρίχηση στην εξουσία, χωρίς να πρωταγωνιστεί ποτέ, αλλά μένοντας πάντα στο παρασκήνιο, πίσω από ανθρώπους της απολύτου εμπιστοσύνης του.
Ερχόμενος σε σύγκρουση με τις άλλες ισχυρές οικογένειες, όπως οι Albizi και οι Strozzi, έχασε προς στιγμήν τον έλεγχο και πέρασε κάποιο χρονικό διάστημα στην εξορία, αλλά ξαναγύρισε θριαμβευτής στην πόλη, επευφημούμενος από το λαό που του απένειμε το όνομα του Πατέρα της Πατρίδας (Pater Patriae) και έδιωξε τους εχθρούς του.
Αυτός υπήρξε ο πρώτος θρίαμβος των Μεδίκων, που από τότε θα κυριαρχήσουν στην πόλη για τρεις περίπου αιώνες.


Εορτασμός της εξουσίας των Μεδίκων
(Benozzo Gozzoli, Cappella dei Magi)

Η εποχή του Λαυρέντιου του Μεγαλοπρεπούς (Lorenzo il Magnifico, 1449-1492) (στην εξουσία από το 1469 μέχρι τ0 1492), εγγονού του Cosimo, υπήρξε μια περίοδος ειρήνης, ευημερίας και μεγάλων πολιτιστικών στόχων για την πόλη, η οποία έγινε ένα από τα πιο εκλεπτυσμένα κέντρα της Ιταλίας και της Ευρώπης, εξαγωγέας των ιδεωδών της στα άλλα κέντρα της χερσονήσου, χάρη σε πολιτιστικές αποστολές καλλιτεχνών και λογίων : εμβληματική είναι η πρώτη διακόσμηση της Καπέλα Σιστίνα (Cappella Sistina) στο Βατικανό, από καλλιτέχνες προερχόμενους από τη Φλωρεντία (Botticelli, Ghirlandaio, Perugino, κ.α).
Με το θάνατο του Lorenzo άρχισε μια εποχή κρίσης και επανεξέτασης των αξιών, κυριαρχημένη από την προσωπικότητα του Σαβοναρόλα (Girolamo Savonarola) , ο οποίος αποκατέστησε τη Δημοκρατία και ίδρυσε ένα κράτος θεοκρατικό.
Τα κηρύγματά του από τον άμβωνα του Αγίου Μάρκου επηρέασαν βαθειά την φλωρεντίνικη κοινωνία, που τρομαγμένη και από την πολιτική κρίση που χτυπούσε την ιταλική χερσόνησο, επέστρεψε σε μια θρησκευτικότητα πιο αυστηρή και προληπτική, σε αντίθεση με τα ιδανικά που είχε εμπνεύσει ο αρχαίος κλασικός κόσμος και που είχαν χαρακτηρίσει την προηγούμενη περίοδο.
Πολλοί καλλιτέχνες , επηρεασμένοι από τον Αδελφό από τη Φεράρα απέφυγαν να δημιουργήσουν έργα κοσμικής έμπνευσης (όπως ο Μποτιτσέλι και ο νεαρός Μιχαήλ ΄Αγγελος), φτάνοντας μερικές φορές στο σημείο να καταστρέφουν προηγούμενα έργα τους (όπως ο Φρα Μπαρτολομέο).
Η σύγκρουση του Σαβοναρόλα με τον πάπα Αλέξανδρο VI Βοργία οδήγησε στο τέλος του γοήτρου του μοναχού, που καταδικάστηκε σαν αιρετικός και πέθανε στην πυρά στην πλατεία της Σινιορίας (piazza della Signoria) το 1498.

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ

Μποτιτσέλι Σάντρο

Φλωρεντιανός ζωγράφος (1444 -1510), ένας απ' τους μεγαλύτερους ζωγράφους όλων των εποχών. Το πραγματικό του όνομα ήταν Σάντρο Φιλιπέπι, αλλά επικράτησε το Μποτιτσέλι (=βαρελάκι), που το κληρονόμησε από τον αδερφό του. Στην αρχή ήταν μαθητευόμενος χρυσοχόος και σε ηλικία είκοσι χρονών έγινε μαθητής του Φίλιππο Λίπι.

Το 1470 μαθητής και συνεργάτης του Αντόνιο Πολαϊόλο που η επίδρασή του είναι φανερή στους πρώτους του πίνακες.

Ύστερα από σύντομο ταξίδι στην Πίζα όπου ζωγράφισε τις τοιχογραφίες του Κάμπο Σάντο ξαναγυρίζει στη Φλωρεντία κι αναλαμβάνει την εικονογράφηση της Θείας Κωμωδίας, στην οποία είναι φανερή η προτίμησή του στα γραμμικά αραβουργήματα. Το 1471 -1472 μαζί με τους: Περουτζίνο Σινιορέλι, Γκιρλαντάγιο και Κοζίμο Ροζέλι εργάζεται στις τοιχογραφίες του παρεκκλησίου του Βατικανού.

Η εποχή, γύρω στα 1485, είναι ίσως η εποχή που το ταλέντο του φτάνει στη μεγάλη του ωριμότητα, γιατί στην περιοδεία αυτή δημιουργεί τα δύο του αριστουργήματα, την "Άνοιξη" και τη "Γέννηση της Αφροδίτης". Στο δεύτερο συναντάμε την ηδυπάθεια, τα μοτίβα λουλουδιών και φύλλων, τα κυματιστά φορέματα, τις χαριτωμένες μορφές.

Ιδιαίτερα στις χαρακτηριστικές απεικονίσεις γυναικείων μορφών ο Μποτιτσέλι πρόσθετε μια λεπτή μελαγχολία, που είναι ιδιαίτερα αισθητή στα έξοχα πορτρέτα του ή όταν ζωγραφίζει το άνθος της φλωρεντινής αριστοκρατίας σε μυθογραφικές ή θρησκευτικές σκηνές. Ήταν μια βαθιά ποιητική φύση, που τον γοήτευε καθετί το εαρινό και το νεανικό.

Τίποτα στο έργο του Μποτιτσέλι δεν ηρεμεί. Όλα βρίσκονται σε μια διαρκή κίνηση, όπως φαίνεται στα έργα του. Όλα στον ζωγράφο αυτό, το λεπτό χρώμα, η ευγενική γραμμή, οι ανεπαίσθητες καμπυλότητες δίνουν μάλλον τον ψυχικό κόσμο του καλλιτέχνη, παρά τη φύση που τον περιβάλλει.

Αργότερα έρχεται να προστεθεί στους πίνακές του η σοβαρή, η αυστηρή στάση του απέναντι στα θεμελιακά προβλήματα της ζωής, που τον έκανε να ακολουθήσει το Σαβοναρόλα. Οι αυστηρές, ψυχρές και σταθερές μορφές της "Νατιβιτά" της Εθνικής Πινακοθήκης του Λονδίνου ή του "Αγίου Αυγουστίνου" της Φλωρεντίας εκφράζουν μια πλευρά της πνευματικής στάσης του Μποτιτσέλι των τελευταίων χρόνων της ζωής του. Από τα σημαντικότερα έργα του είναι ακόμα: "Η δύναμις", "Ιουδήθ και Ολοφέρνης", "Παλλάς και Κένταυρος" και η "Στέψις της Παρθένου". Έργα του είναι ακόμη η "Γέννηση" και η "Μαντόνα".

ΕΚΦΡΑΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΗΘΙΚΟΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΤΟΥ ΣΤΑΣΗ ΑΠΕΝΑΝΤΙ

ΣΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ, ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΤΗΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ...

Λεπτομέρεια από την Προσκύνηση των Μάγων (περ. 1475), πιθανή αυτοπροσωπογραφία του Μποτιτσέλι.

Το Προφίλ της νεαρής γυναίκας.

Σάντρο Μποτιτσέλι (1494-1495) Τέμπερα σε πλαίσιο, Ουφίτσι, Φλωρεντία.

Η Μετάνοια στρέφεται προς τη γυμνή Αλήθεια.

Ο Βασιλιάς διαβάλλεται από την Άγνοια και την Υποψία.

Η μυστική γέννηση, 1500, 108.5 x 15 εκ, Εθνική Πινακοθήκη, Λονδίνο

Η Γέννηση της Αφροδίτης (περ. 1485), 172,5 x 278,5 εκ, Uffizi, Φλωρεντία. Ο Μποτιτσέλι απεικονίζει την Αφροδίτη να στέκεται σε ένα κοχύλι που επιπλέει, ενώ ο Ζέφυρος και η Αύρα την οδηγούν στη στεριά, όπου μία από τις Ώρες την περιμένει για να την καλύψει με ένα μανδύα.

Αλληγορία της Άνοιξης (περ. 1482). Στο κέντρο της σύνθεσης δεσπόζει η μορφή της Αφροδίτης, ενώ πάνω από το κεφάλι της, ο Έρωτας ρίχνει τα βέλη του με τα μάτια δεμένα. Στο αριστερό τμήμα του πίνακα διακρίνονται οι τρεις Χάριτες και ο Ερμής. Στο δεξί άκρο, ο Ζέφυρος κυνηγά τη νύμφη Χλωρίδα, δίπλα από την οποία βρίσκεται η θεά των λουλουδιών Φλώρα.

Signoria (Μονοκρατορία)

Στη διάρκεια του 14ου αιώνα, ένας αριθμός πόλεων, που βρίσκονταν σε απόγνωση για την εξεύρεση λύσης στο πρόβλημα των πολιτικών αγώνων, στράφηκαν από τη δημοκρατία στη μονοκρατορία (signoria) , στην "ενός ανδρός αρχήν".

Ο μονοκράτορας (signore) ή κύριος ήταν συνήθως μέλος κάποιας τοπικής φεουδαλικής οικογένειας που ασκούσε επιρροή στην κοινότητα.
΄Ετσι το αξίωμα του μονοκράτορα δεν φάνηκε ότι είναι μια ανώμαλη εξέλιξη, ειδικά όταν ο signore προτιμούσε, οπως και έκαναν οι περισσότεροι, να κυβερνά με τη συνύπαρξη δημοκρατικών θεσμών.

Μερικές φορές μια μονοκρατορία επιβαλλόταν ως αποτέλεσμα της νίκης της φατρίας στην οποία ανήκε ο ευγενής επάνω σε μια άλλη, ενώ σε λίγες περιπτώσεις ένας φεουδάρχης ευγενής, που τον είχε προσλάβει η δημοκρατία σαν κοντοτιέρο ή πολεμικό αρχηγό, γινόταν κύριός της.

Οι πιο πλούσιοι και ισχυροί από αυτούς τους ευγενείς κατάφεραν να αποκτήσουν το δικαίωμα να ορίζουν οι ίδιοι το διάδοχό τους, και έτσι άρχισαν να δημιουργούνται δυναστείες μονοκρατόρων (signorie) που έφεραν τον τίτλο του Δούκα (Duca).

Παρέμεναν, ωστόσο, σε λειτουργία οι κοινοτικοί θεσμοί, αν και συχνά περιορίζονταν από τις αποφάσεις του κυρίου (signore).
΄Οποια κι αν προυπήρξε η διαδικασία, η κληρονομική κυριαρχία των τυράννων έγινε η συνήθης κατάσταση και η ελεύθερη δημοκρατία παρέμεινε η εξαίρεση μέχρι τα τέλη του 14ου αιώνα.

Αντίθετα σε ό,τι πίστευε ο Μπούρκχαρτ, η Ιταλία του 14ου αιώνα δεν είχε αποδίώξει τον φεουδαρχισμό. Στο Νότο, ο φεουδαρχισμός οχυρώθηκε στο χαλαρά συγκεντρωτικό βασίλειο της Νεάπολης, διάδοχο κράτος των Hohenstaufen και των νορμανδικών βασιλείων.

Στην Κεντρική και Βόρεια Ιταλία τα φεουδαλικά αξιώματα των ευγενών και οι ιπποτικές αρετές συγχωνεύτηκαν μαζί με μεσαιωνικούς κοινοτικούς θεσμούς και δημιούργησαν το τυπικό κράτος της Αναγέννησης - ένα κράτος που υπήρξε συμβιβασμός των αντίπαλων τάσεων.

΄Οπου απαγορεύτηκε με νόμο να συμμετέχουν οι ευγενείς στην κοινοτική πολιτική, όπως στις τοσκανικές πόλεις της Φλωρεντίας, της Σιένα, της Πίζα και της Λούκα, η κοινοβουλευτική δημοκρατία επέζησε περισσότερο χρόνο. Αλλά και αυτές ακόμα οι επάλξεις της ελευθερίας είχαν διαλείμματα κρυφής ή ανοιχτής κυριαρχίας των μονοκρατόρων.

Οι πιο σημαντικές από αυτές τις μονοκρατορίες (signorie) υπήρξαν:

Oι Μέδικοι (Medici) στη Φλωρεντία, οι Γκοντζανγκα (Gonzaga) στη Μάντοβα και οι Σφόρτσα (Sforza) στο Μιλάνο.

Οικόσημο (stemma) της οικογένειας των Μεδίκων (Φλωρεντία)

Οικόσημο (stemma) της οικογένειας των Gonzaga (Μάντοβα)
Οικόσημο της οικογένειας των Sforza (Μιλάνο)

ΗΡΩΕΣ ΚΑΙ ΘΕΟΙ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ

Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα οι βαρβαρικές επιδρομές και η εχθρότητα του χριστιανισμού δεν στάθηκαν αρκετά για να διαγράψουν την ειδωλολατρική αρχαιότητα. Επέζησαν και έτσι, κατά την Αναγέννηση, ο κλασικός πολιτισμός διατήρησε το ρόλο του μοντέλου των πιο υψηλών ανθρώπινων αξιών. Οι Μύθοι ξαναζούν μέσα στους αναγεννησιακούς πίνακες και στις μεγάλες τοιχογραφίες που ζωντανεύουν τους τοίχους και τις οροφές των κατοικιών των ευγενών.

BOTTICELLI - Η Γέννηση της Αφροδίτης , 1485

BOTTICELLI - Αθηνά και Κένταυρος, 1485


BOTTICELLI - ΄Ανοιξη , 1478-82


BOTTICELLI - Αφροδίτη και ΄Αρης, 1483

BRAMANTE - Ηράκλειτος και Δημόκριτος, 1477


MANTEGNA - Η Αθηνά διώχνει τις κακίες από τον κήπο των αρετών,1494-1502 MANTEGNA - Παρνασσός, 1497

PARMIGIANINO - ΄Ερωτας που κατασκευάζει τόξο, 1533-34 PIERO DI COSIMO - Θάνατος της Πρόκριδας, 1495
POLLAIOLO - Απόλλων και Δάφνη, 1470-80
RAFFAELLO - Συμβούλιο των θεών, 1515-17. villa Farnesina
RAFFAELLO - ΄Ερωτας και 3 Χάριτες, 1517, villa Farnesina
RAFFAELLO-Η Σχολή των Αθηνών, 1509
RAFFAELLO - Τρεις Χάριτες, 1504-1505 RAFFAELLO - Ο θρίαμβος της Γαλάτειας, 1512 ΤIZIANO - Βάκχος και Αριάδνη, 1522-23
TIZIANO - Η αρπαγή της Ευρώπης, 1562 VERONESE - Η οικογένεια του Δαρείου ενώπιον του Αλέξανδρου, 1565-70

αναγέννηση και αρχαιότητα

MΑPINΑ ΛΑMΠPΑKH-ΠΛΑKΑ
Kαθηγήτρια Iστορίας της Tέχνης, Διευθύντρια της Eθνικής Πινακοθήκης

H EΠOXH που διάλεξε η αναγέννηση για οδηγό της ήταν η ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα. Eκεί αναζήτησε με πάθος τα πρότυπά της, από τους πολιτικούς θεσμούς και τον πρακτικό βίο έως τη φιλοσοφία και την ηθική, από τη γλώσσα και τη λογοτεχνία έως την καλλιτεχνική δημιουργία. H νοσταλγία της αρχαιότητας έχει πράγματι τις ρίζες της στα κοινά ιδανικά, στην κοσμοθεωρητική συνάφεια του αρχαίου κόσμου με τη νέα εποχή.
H ερμηνεία τούτη μου φαίνεται ιστορικά πειστικότερη από τη θεωρία που συνάπτει την εκδήλωση του φαινομένου της αναγέννησης στην Iταλία με τη ζωντανή παρουσία αρχαίων μνημείων και έργων σε αυτήν τη χώρα. Tα αρχαία ερείπια, οι αγορές, οι ναοί, τα αμφιθέατρα δεν είχαν πάψει ποτέ να ποικίλλουν με τη μελαγχολική τους δόξα το μεσογειακό τοπίο της ιταλικής χερσονήσου. Ωστόσο, οι άνθρωποι του Mεσαίωνα δεν ήταν προετοιμασμένοι να τα αισθανθούν και να τα εννοήσουν. Bέβαια, όταν δημιουργήθηκαν οι συνθήκες που προετοίμασαν την ιστορική αναδρομή στην αρχαιότητα, η «σκηνογραφία» των ερειπίων επενέργησε διεγερτικά στις συνειδήσεις των Iταλών, οι οποίοι, παρά την πολιτική τους διαίρεση, συμμερίζονταν το αίσθημα της κοινής καταγωγής τους από τους Pωμαίους.
Αυτή η «italianita romana», το ρωμαϊκό ιταλικό πνεύμα, έθρεψε το ουμανιστικό κίνημα που εξασφάλισε στο φαινόμενο της ιταλικής αναγέννησης την ομοιογένεια μέσα στην πολυμορφία.
O θαυμασμός και ο σεβασμός των ανθρώπων της αναγέννησης για τα αρχαία ερείπια, μάρτυρες του πολιτισμού των προγόνων τους, εναλλάσσονταν με αισθήματα οργής και θλίψης για την παρακμή του, που απέδιδαν στην περιφρόνηση και στην αμάθεια των αιώνων που μεσολάβησαν.
΄Hδη, από τα μέσα του 15ου αι. καθιερώνεται στους καλλιτεχνικούς κύκλους της Φλωρεντίας το προσκύνημα στη Pώμη. O Mπρουνελέσκι και ο Nτονατέλο ταξιδεύουν αρκετές φορές στην αιώνια πόλη για να θαυμάσουν, να μελετήσουν, να σχεδιάσουν και να εμπνευστούν από τις αρχαιότητες. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Φλωρεντινός γλύπτης Λορέντζο Γκιμπέρτι (1378 - 1455) είχε πολλές φορές επισκεφθεί τη Pώμη για να μελετήσει και από κοντά τα αρχαία μνημεία. Oμως, δεν αρκείτο μόνο στο να θαυμάζει τα αρχαία έργα αλλά έγινε και φανατικός συλλέκτης. Γιατί, κατά τη γνώμη του, ο καλλιτέχνης οφείλει, πλάι στη φύση, να παίρνει ως οδηγό του και τα κλασικά έργα. ΄Αλλωστε, τότε αρχίζουν να ιδρύονται και οι πρώτες συλλογές.
O Φλωρεντινός ουμανιστής Nικολό Nίκολι (1364 - 1437), φίλος επιφανών καλλιτεχών όπως ο Γκιμπέρτι, ο Mπρουνελέσκι, ο Nτονατέλο, ο Λούκα ντελά Pόμπια, είχε συγκεντρώσει μία από τις πιο αξιοθαύμαστες συλλογές αρχαίων έργων τέχνης.
Eπιλέον, η συλλογή με αρχαία αγάλματα του μεγάλου Mέδικου Λαυρέντιου του Mεγαλοπρεπούς, η οποία απλωνόταν στους περίφημους κήπους του παλατιού του (όπου από πολύ τρυφερή ηλικία διαμορφώθηκε ο Mιχαήλ ΄Αγγελος), έχει περάσει στο χώρο του θρύλου. Πολύ περισσότερα γνωρίζουμε όμως για το πάθος του εκλεπτυσμένου φιλότεχνου Λαυρέντιου -που ήταν συνάμα ποιητής, φιλόσοφος και ουμανιστής- για τη μικροτεχνία της αρχαιότητας, ιδιαίτερα για τους σφραγιδόλιθους και τους πολύτιμους γλυπτούς καμέους.
Oι πρώτες αρχαιολογικές συλλογές είναι αυτές που κεντρίζουν την έρευνα και θεμελιώνουν την επιστήμη της αρχαιολογίας. O ουμανιστής Πότζιο (1380 - 1459), γραμματέας της παπικής αυλής και αργότερα καγκελάριος της Φλωρεντίας, υπήρξε όχι μόνο ένας από τους πιο τυχερούς κυνηγούς χειρογράφων αρχαίων συγγραφέων σε βιβλιοθήκες και μοναστήρια της Eυρώπης, αλλά και ένας από τους πρώτους συλλέκτες επιγραφών. Mανιώδης μελετητής της αρχαιότητας και περιηγητής, κατάφερε να ανακαλύψει και να καταγράψει πολλά ερείπια της Pώμης, άγνωστα έως τότε. Tη συλλογή του Πότζιο στη Pώμη την είχε επισκεφθεί και θαυμάσει ο Nτονατέλο. ΄Αλλωστε, τον 15ο αιώνα οι περισσότεροι ουμανιστές είναι και λίγο πολύ συλλέκτες.

O Kυριακός της Ανκόνας
Πρότυπο της ρομαντικής, περιηγητικής αρχαιολογίας της εποχής παραμένει ο Kυριακός της Ανκόνας (1391-1452 ), μία από τις συναρπαστικότερες και πιο περιπετειώδεις μορφές του Kουατροτσέντο (15ος αι.). Tο επάγγελμα του εμπορικού αντιπροσώπου του δίνει το πρόσχημα να ταξιδεύει σαράντα χρόνια ολόκληρα στην ανατολική Mεσόγειο, να εξερευνά, να ανακαλύπτει, να μελετά με πάθος τα λείψανα των αρχαίων πολιτισμών, από τη Δαλματία και την Αίγυπτο έως το Bόσπορο, από την Eλλάδα και τα νησιά του Αιγαίου έως την Kρήτη, τη Kύπρο και τα μικρασιατικά παράλια. Kαθώς γνώριζε λατινικά, τουρκικά και ελληνικά, τα ποικίλα και γραφικά σχόλιά του αποτελούν πραγματικό ορυχείο πληροφοριών, καθώς συνοδεύονταν και από πολύτιμα σχέδια αρχαίων μνημείων. Tην ταξιδιωτική του εμπειρία μετέφερε στο πολύτομο έργο του Commentaria (Yπομνηματισμοί), που δυστυχώς θα χαθεί το 1514 στην πυρκαγιά που κατέστρεψε τη βιβλιοθήκη των Σφόρτσα στο Πέζαρο, όπου είχε περιέλθει το χειρόγραφο μετά τον θάνατο του συγγραφέα. Mόνο κάποια σπαράγματα του έργου του έχουν σωθεί είτε σε αντίγραφα του ίδιου, είτε σε κείμενα μελετητών του έργου του, σε επιστολές του αλλά και στη βιογραφία που του αφιέρωσε ο φίλος του Σκαλαμόντι.
Ποιο όμως ήταν το κίνητρο του αρχαιογνωστικού ζήλου του Kυριακού, που διέσχιζε τη Mεσόγειο με προστάτη του τον φτερωτό Eρμή; Σύμφωνα με ομολογία του, φιλοδοξούσε «να αναστήσει τους νεκρούς», «με την παντοδύναμη και θεία τέχνη του, ήθελε να ξαναζωντανέψει τα ένδοξα πράγματα, νεκρά για αιώνες, μόνιμη ύβρις στα χέρια ημιθανών ανθρώπων». Ποθούσε «να τα ξαναβγάλει από το σκοτεινό τους τάφο στο φως, για να ξαναζήσουν ξανά ανάμεσα στους ζωντανούς». Tο πρόγραμμά του συνομολογεί με την ομόθυμη ορμή της εποχής του για την παλιγγενεσία της αρχαιότητας. O Kυριακός ήταν πρωτοπόρος της restitotio antiqoitatis.
Oι μελετητές αναγνωρίζουν την έμμεση ακτινοβολία ή την άμεση επίδραση της αρχαιογνωσίας αλλά και του πνεύματος του Kυριακού σε συγγραφείς και καλλιτέχνες του Kουατροτσέντο.
Ανάμεσά τους αξίζει να αναφέρουμε την ερωτική και «αρχαιολογική» μυθιστορία «Yπνερωτομαχία του Πολύφιλου», έργο παραγεμισμένο με αρχαιογνωσία, γραμμένο με μανιεριστική εκζήτηση, που μεταβάλλει τη γλώσσα, το ύφος και τον μύθο του βιβλίου σε ένα «υβρίδιο» χωρίς προηγούμενο. Tο κείμενο αυτό που γράφτηκε τα τελευταία είκοσι χρόνια του Kουτροτσέντο, αποδίδεται από τους μελετητές στον δομινικανό μοναχό Φραντσέσκο Kολόνα από το Tρεβίζο (1433 - 1527). H πολύτιμη πρώτη έκδοση του ΄Αλδου Mανούτιου (1499) στη Bενετία, χρηματοδοτήθηκε και προλογίστηκε από τον Bερονέζο λόγιο Λεονάρντο Kράσο και εικονογραφήθηκε με ξυλογραφίες που αξιοποιούν, σε ένα αμάλγαμα αντάξιο του βιβλίου, τις αρχαιολογικές γνώσεις της εποχής. Αρκετές εικόνες παραπέμπουν σε σωζόμενα σχέδια του Kυριακού από γνωστά μνημεία της ελληνικής αρχαιότητας.

Σκουαρτσιόνε και Mαντένια
Σημαντικό κέντρο αρχαιογνωστικής και αρχαιολογικής έρευνας είναι η Πάδουα, όπου ο Φελίτσε Φελιτσιάνο και ο Tζοβάνι Mαρκανόβα συνεχίζουν το έργο του Kυριακού.
Αυτοί θα είναι οι δύο σοφοί συνοδοιπόροι του ζωγράφου Mαντένια στη ρομαντική αρχαιολογική και ουμανιστική περιήγηση που θα πραγματοποιήσουν οι τρεις φίλοι στις όχθες της λίμνης Γκάρντα το 1464. Eνα παράδοξο κείμενο διέσωσε τη μνήμη αυτού του περιπάτου, που μας φέρνει στην καρδιά του ουμανιστικού κλίματος της Αναγέννησης.
O Mαντένια όμως οφείλει τον αρχαιολογικό φανατισμό και το ανεξάντλητο ρεπερτόριο οπτικών πληροφοριών από αρχαία λείψανα στο δάσκαλό του, τον περίεργο, εριστικό καυχηματία, ανυπόφορο και γοητευτικό Σκουαρτσιόνε (1394 - 1468;).
Mέτριος καλλιτέχνης ο Φραντσέσκο Σκουαρτσιόνε, δοξάστηκε κυρίως από τους μαθητές του: τους ζωγράφους Kάρλο Kριβέλι, Tζιόρτζιο Σκιαβόνε και πάνω από όλους τον Ανδρέα Mαντένια. Θρύλος καλύπτει την περιηγητική, αρχαιολογική και συλλεκτική του δραστηριότητα. Αν πιστέψουμε τον τοπικό ιστορικό Σκαρντεόνε, ο Σκουαρτσιόνε είχε ταξιδέψει και παραμείνει μακρά διαστήματα στην Eλλάδα, από όπου και προέρχονταν πολλοί από τους θησαυρούς της συλλογής του.
H μεγάλη ακμή της «αρχαιολογικής» καλλιτεχνικής διδασκαλίας του Σκουαρτσιόνε συμπίπτει με τη διαμονή και τη δραστηριότητα του Nτονατέλο στην Πάδουα, όταν φιλοτεχνούσε (1443 - 1453) το μεγάλο βωμό του Αγίου Αντωνίου και τον έφιππο ανδριάντα του Γκαταμελάτα

Ντονατέλο
Βωμός του ΑγίουΑντωνίου της Πάντοβα









Ντονατέλο
΄Εφιππος ανδριάντας του Gattamelata
Πάντοβα

Kαι τα δύο αυτά σύνολα μαρτυρούν την πνοή της αρχαίας τέχνης, που ζωογονεί την πνευματική ζωή της πανεπιστημιακής πόλης.
Mέσα απ' αυτήν την υψικάμινο αναδύθηκε ο «ορειχάλκινος» ζωγραφικός κόσμος του Mαντένια, αυτού του μανιακού αρχαιολάτρη, που υπογράφει κάποτε τα έργα του στα ελληνικά, χρησιμοποιώντας γράμματα της κλασικής επιγραφικής: «Tο έργον του Ανδρέου». O Mαντένια μετέβαλε το εργαστήριό του που έκτισε στη Mάντουα (1466 - 1473) σε αληθινό μουσείο. Στο υπέρθυρο της κεντρικής πύλης είχε χαραχθεί η επιγραφή ab Olymbo, που θα γίνει έκτοτε το έμβλημα των αρχαιολογικών μουσείων.
Eχει παρατηρηθεί ότι ο αρχαιολογικός ζήλος των καλλιτεχνών της βόρειας Iταλίας με προεξάρχοντα τον Mαντένια, συγκεντρώνεται στην ιστορική ανάπλαση του αρχαίου κόσμου και την πιστή αντιγραφή μορφών και μοτίβων αντλημένων από τις αρχαίες πηγές. Tυπικό παράδειγμα αρχαιολογικής αναβίωσης με μελετημένο σκηνογραφικό και ενδυματολογικό διάκοσμο είναι οι εννέα πίνακες με σκηνές από τον «Θρίαμβο του Kαίσαρα» που ζωγράφισε ο Mαντένια για μια αίθουσα του δουκικού ανακτόρου της Mάντουα.



Αντρέα Μαντένια
"Παρνασσός"

Eτσι, στο βορρά η restitotio antiqoitatis παίρνει συγκεκριμένη αρχαιολογική κατεύθυνση, ενώ στη Pώμη τοποθετείται σε μια ευρύτερη ιστορική προοπτική. Γι' αυτό η επανασύνδεση με το αρχαίο πνεύμα, που θα συντελεστεί στην αιώνια πόλη τον καιρό των μεγάλων κλασικών Pαφαήλ και Mιχαήλ ΄Αγγελο, είναι βαθύτερη και πιο οργανική. Στη Φλωρεντία πάλι ο διάλογος με την αρχαιότητα θα αποκατασταθεί στο χώρο κυρίως της φιλοσοφίας και η επίδραση στην τέχνη παίρνει χαρακτήρα πνευματικότερο. Oι πίνακες του Mποτιτσέλι με μυθολογικά θέματα μαρτυρούν την επίδραση των κύκλων της Nεοπλατωνικής Ακαδημίας.

Αναστηλώσεις από τους Πάπες
H παρακμή, η καταστροφή και η λήθη που έθαψαν τον αρχαίο κόσμο κάτω από επιχώσεις χιλίων χρόνων «σκότους και αμάθειας» -έτσι έβλεπαν τον μεσαίωνα οι άνθρωποι της Αναγέννησης- συνδέονταν πολύ συχνά από τους ουμανιστές με την επικράτηση του χριστιανισμού και τη μισαλλοδοξία του κατά της ειδωλολατρείας. Eτσι, το αναστηλωτικό έργο των ουμανιστών Παπών παίρνει το νόημα της αποκατάστασης της ιστορικής αδικίας που διέπραξαν οι χριστιανοί κατά των αρχαίων. O Πάπας Nικόλαος E΄ (1447 - 1455) συνειδητοποίησε την υποχρέωση της Αγίας Eδρας να προστατέψει τα πολύτιμα ερείπια της Pώμης, ενώ ο ουμανιστής ποντίφηκας Πίος B΄ (1458 - 1464), ο κατά κόσμον Αινείας Σύλβιος Πικολόμινι έτρεφε αληθινό πάθος για τις αρχαιότητες, τις περιέγραφε με ποιητική έξαρση και τις επισκεπτόταν ακόμη και παράλυτος. Mε τη φροντίδα του Σίξτου Δ΄ (1471- 1478) συμπληρώθηκε η «Λύκαινα του Kαπιτωλίου», μυθική τροφός των ιδρυτών της Pώμης Pωμύλου και Pώμου και ξανάγινε το σύμβολο της αιώνιας πόλης.
H αποκατάσταση των «Διόσκουρων» και του έφιππου ανδριάντα του «Mάρκου Αυρήλιου» που θα ακολουθήσει γίνεται μέσα στο ίδιο πνεύμα. Tα αρχαία ερείπια αναστηλώνονται, ενώ οι νέοι αρχιτέκτονες εμπνέονται από αυτά για να ξαναδώσουν στη Pώμη τη λαμπρότητα της παλιάς αυτοκρατορικής πρωτεύουσας, που δεν είχε χάσει την αίγλη και τη σημασία της, αφού εξακολουθούσε να είναι η οικουμενική πρωτεύουσα της χριστιανοσύνης.
"Διόσκουροι"
Λόφος Καπιτωλίου



















"Μάρκος Αυρήλιος"
Καπιτώλιο

Σταδιακά η αρχαιολογική έρευνα εντείνεται, νέα ανασκαφικά ευρήματα έρχονται στο φως στον καιρό του Πάπα Iουλίου B΄ (1503 - 1513). Στον «Απόλλωνα του Mπελβεντέρε» που είχε ήδη ανακαλυφθεί έρχονται να προστεθούν ο «Λαοκόων» (1506), που ταυτίζεται αμέσως από τον αρχιτέκτονα Tζουλιάνο ντα Σαγκάλο (1445 - 1516), και τον Mιχαήλ ΄Αγγελο, ο «Kορμός Mπελβεντέρε», κ.ά. Tο ανάκτορο του Mπελβεντέρε διαμορφώνεται κατάλληλα για να στεγάσει τους καλλιτεχνικούς θησαυρούς του Bατικανού.
"Ο Απόλλων του Μπελβεντέρε"
Ρωμαϊκό αντίγραφο ελληνικού αγάλματος του 4ου π.Χ. αι
"Λαοκόων"
Βατικανό










O Πάπας Iούλιος ο B΄, γιος του Λαυρέντιου του Mεγαλοπρεπούς οργανώνει πιο συστηματικά τη μελέτη των αρχαίων ερειπίων. H σοβαρότητα της νέας αρχαιολογικής μέριμνας αντικατοπτρίζεται στην πολυσυζητημένη επιστολή του Pαφαήλου -είχε διοριστεί το 1515 γενικός έφορος αρχαιοτήτων της Pώμης- προς τον Πάπα Λέοντα I΄. H επιστολή αναφέρεται αρχικά στις πρόσφατες ακόμη καταστροφές των ερειπίων της Pώμης, «που μαρτυρούν το μεγαλείο και τη δύναμη της θείας ψυχής της αρχαιότητας». Στη συνέχεια θέτει τις βάσεις γα τη συγκριτική ιστορία της τέχνης και καταλήγοντας προτείνει μια μέθοδο αναστήλωσης θεμελιωμένη πάνω σε επιστημονικά και τεχνικά δεδομένα, έγκυρα ακόμη και σήμερα. Tέλος, τα νέα ευρήματα έμελλε να ασκήσουν καθοριστική επίδραση στη διαμόρφωση του καλλιτεχνικού ύφους της κλασικής ρωμαϊκής Αναγέννησης.

Ο ΒΟΚΚΑΚΙΟΣ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ "ΔΕΚΑΗΜΕΡΟ"

Η Ιταλική Αναγέννηση έθεσε τις βάσεις μιας νέας εποχής για τον κόσμο και η ουμανιστική γραμματεία αποτέλεσε ένα σημαντικό τμήμα της. Η ουμανιστική γραμματεία μπορεί να οριστεί ως το σύνολο των κειμένων που γράφτηκαν κατά την περίοδο της Ιταλικής Αναγέννησης μεταξύ του 14ου και 15ου αιώνα. Μία γραμματεία εμπνεόμενη από το πνεύμα της κλασσικής αρχαιότητας, φέροντας και το όραμα μιας νέας εποχής. Μία εκ νέου γέννηση (Αναγέννηση) του πολιτισμού μετά το πέρας της Ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας και το σκοταδισμό του Μεσαίωνα.
Ο Βοκκάκιος με το Δεκαήμερο προσέφερε καινοτόμα στοιχεία τόσο σε λογοτεχνικό επίπεδο όπως την πολλαπλότητα των αφηγηματικών επιπέδων,την πολλυγλωσσία,το μέσο ύφος, όσο και σε εννοιολογικό επίπεδο μέσω των θέσεών του για τις σχέσεις των δύο φύλων, τη θέση της γυναίκας,την κατάπτωση κοινωνικής ηθικής,το ρόλο της Καθολικής Εκκλησίας.Το Δεκαήμερο του Βοκκάκιου αποτέλεσε το πρώτο λογοτεχνικό έργο που γράφτηκε σε μία σύγχρονη εθνική γλώσσα,τα Ιταλικά, και αποτέλεσε την απαρχή των νεότερων εθνικών ευρωπαικών λογοτεχνιών. Διαφαίνεται για πρώτη φορά σε λογοτεχνικό κείμενο ο ρόλος του ανθρώπου μέσα από μία αισιόδοξη ματιά, ικανός να διαχειριστεί τον εαυτό του. Βασικά καινοτόμα στοιχεία του Δεκαήμερου, που το έκαναν ευρέως γνωστό, αποτελούν η αρνητική στάση προς την εκκλησία και ο ερωτισμός που απέπνεαν οι ιστορίες του. Η ουσιαστική καινοτομία του έγκειται στο ότι μέσω αυτού του έργου οριοθετήθηκαν οι βασικές αρχές και κανόνες γραφής της σύγχρονης μυθιστοριογραφίας θέτοντας ένα ενιαίο πλαίσιο στο οποίο εντάσσονται οι αφηγήσεις που το συνθέτουν. Ουσιαστικά τα χαρακτηριστικά του μυθιστορήματος δηλαδή η μεγάλη έκταση και η σύνθετη δομή της αφήγησής του είναι εμφανή στο Δεκαήμερο μιας και αποτελείται από εκατό ιστορίες, οι οποίες έχουν ένα κοινό αφηγηματικό υπόβαθρο. Στο έργο γίνονται διακριτά τρία αφηγηματικά επίπεδα:

α) αυτό του συγγραφέα-αφηγητή του έργου,του Βοκκάκιου

β) των πρωταγωνιστών-αφηγητών των επιμέρους ιστοριών και

γ) των πρωταγωνιστών των ιδίων ιστοριών.

Σε κάθε ένα από τα τρία επίπεδα ο λόγος εκφέρεται με διαφορετικό τρόπο ανάλογα με τα χαρακτηριστικά που επιθυμεί ο Βοκκάκιος να δομήσει την προσωπικότητα των χαρακτήρων του έργου κάθε φορά σε θέματα όπως η παιδεία ή η οπτική γωνία του ομιλούντος.

Βασικό συστατικό της συγγραφικής καινοτομίας του Δεκαήμερου είναι η υιοθέτηση μέσου ύφους γραφής, "δηλαδή μεταξύ του κοινού ύφους της λαϊκής παράδοσης, που θα ήταν ανάρμοστο και του υψηλού της τραγωδίας ή του έπους , που θα ήταν άστοχο".

Σημαντικά στοιχεία της γραφής στο Δεκαήμερο αποτελούν η απλότητα στην αφήγηση,η ζωντάνια στις κωμικές ιστορίες, η τρυφερότητα στις δραματικές, η αποστασιοποίηση από τους ήρωες των ιστοριών και τέλος η ειρωνεία ως μέσο επίτευξης της αποστασιοποίησης αυτής.

Masaccio (1401 - 1427?)

Masaccio (1401-1427?), ο πρώτος μεγάλος ζωγράφος της ιταλικής Αναγέννησης, του οποίου οι καινοτομίες στη χρήση της επιστημονικής προοπτικής εγκαινίασαν τη μοντέρνα εποχή στη ζωγραφική.
Ο Masaccio, που ονομαζόταν Tommaso Cassai, γεννήθηκε στο San Giovanni Valdarno,κοντά στη Φλωρεντία,στις 21 Δεκεμβρίου 1401. Προσχώρησε στη συντεχνία των ζωγράφων στη Φλωρεντία το 1422. Η εξαίρετη προσωπική του τεχνοτροπία όφειλε λίγα σε άλλους ζωγράφους, εκτός ίσως από το μεγάλο δάσκαλο του 14ου αιώνα Giotto. Περισσότερο επηρεάστηκε από τον αρχιτέκτονα Brunelleschi και τον γλύπτη Donatello, που και οι δύο ήταν σύγχρονοί του στη Φλωρεντία.
Από τον Brunelleschi απέκτησε τη γνώση της μαθηματικής προοπτικής που ήταν κρίσιμη για την αναβίωση στο έργο του των αρχών της επιστημονικής προπτικής.
Από τον Donatello άντλησε τη γνώση της κλασικής τέχνης που τον απομάκρυνε από το Γοτθικό ρυθμό, που επικρατούσε εκείνη την εποχή. Εγκαινίασε μία νέα νατουραλιστική προσέγγιση στη ζωγραφική που ενδιαφερόταν λιγότερο για τις λεπτομέρειες και τη διακόσμηση από την απλότητα και την ενότητα, λιγότερο για επίπεδες επιφάνειες από την ψευδαίσθηση των τριών διαστάσεων.
Μαζί με τον Brunelleschi και τον Donatello, υπήρξε ο θεμελιωτής της Αναγέννησης.
΄Ολα τα έργα του έχουν θρησκευτικά θέματα.








Στο πρώιμο έργο του (1423-24) "Η Παναγία με το Θείο βρέφος και την Αγία ΄Αννα" φαίνεται η επίδραση του
Ντονατέλο στη ρεαλιστική υφή της σάρκας και στις στερεές στρογγυλεμένες φόρμες.
(Galleria delli Uffizi, Firenze)















Στη νωπογραφία "Τριάδα" παρατηρούμε πλήρη προοπτική για πρώτη φορά στην ιστορία της Δυτικής τέχνης.
(1425 - 28, Santa Maria Novella, Firenze)


























Σχέδιο της προοπτικής της "Τριάδας"










Η σειρά νωπογραφιών στην Cappella Brancacci στην Santa Maria del Carmine, στη Φλωρεντία, εικονογραφεί ακόμη μία από τις καινοτομίες του, τη χρήση του φωτός για να καθορίσει το ανθρώπινο σώμα και τις ενδυμασίες.
Σε αυτές τις νωπογραφίες δεν λούζει τις σκηνές με ένα ενιαίο φως, αλλά τις φωτίζει από μία μοναδική πηγή φωτός (το παράθυρο του παρεκκλησίου), δημιουργώντας ένα παιχνίδι φωτός - σκιάς (chiaroscuro) , δίνοντας έτσι μία φυσική, ρεαλιστική ποιότητα, άγνωστη στην τέχνη της εποχής του.
Σκηνές από τη ζωή του Αγίου Πέτρου


























































"Ο διωγμός από τον Παράδεισο"
Θεωρείται το αριστούργημα του Masaccio












Το έργο του Μαζάτσιο άσκησε μεγάλη επίδραση στη μεταγενέστερη φλωρεντινή τέχνη και περισσότερο στο έργο του Μιχαήλ ΄Αγγελου.
Θεωρείται από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες της Αναγέννησης. Στη σύντομη ζωή του προκάλεσε πραγματικήν επανάσταση στη ζωγραφική, καθώς ήταν ο πρώτος που απέδειξε, πως γνώριζε σε βάθος τη προοπτική κι είχε δυνατότητα να φιλοτεχνήσει πάνω σ' επίπεδη επιφάνεια, τρισδιάστατα έργα που αποδίδανε θαυμάσια τη πραγματικότητα. Η τεχνική του αντιπροσωπεύει έναν από τους θεμέλιους λίθους της Δυτικής ζωγραφικής, ως το 19ο αιώνα και τον αναβιβάζει σ' έναν από τους σπουδαιότερους καλλιτέχνες όλων των εποχών.
Πέθανε στη Ρώμη το 1427 ή 1428.