Η Φλωρεντιανή Αναγέννηση

Η Αναγέννηση γεννήθηκε επίσημα στη Φλωρεντία, η οποία αναφέρεται συχνά ως γενέτειρα της. Αυτή η νέα εικαστική γλώσσα, συνδεδεμένη επίσης με ένα διαφορετικό τρόπο σκέψης για τον άνθρωπο και τον κόσμο, είχε σαν αφετηρία της την τοπική κουλτούρα και τον ανθρωπισμό, και ήδη κατά τον προηγούμενο αιώνα είχε τεθεί στην πρωτοπορία από άτομα, όπως ο Francesco Petrarca ή ο Salutati Coluccio. Οι νεωτερισμοί, που προτείνονται από τα πρώτα κιόλας χρόνια του δέκατου πέμπτου αιώνα από δασκάλους, όπως ο Filippo Brunelleschi, ο Donatello και ο Masaccio, δεν έγιναν αποδεκτοί αμέσως, αλλά θα ήταν τουλάχιστον είκοσι χρόνια μια καλλιτεχνική μειονότητα και σε μεγάλο βαθμό παρεξηγημένοι απέναντι στην τότε κυρίαρχη Υστερογοτθική τέχνη. Στη συνέχεια, άρχισε να αναγνωρίζεται η αξία της Αναγέννησης, σαν εικαστικής έκφρασης και άρχισε να διαδίδεται και σε άλλες ιταλικές αυλές (και πρώτες μεταξύ όλων στις παπικές αυλές της Ρώμης) και στη συνέχεια στην Ευρώπη, χάρη στις μετακινήσεις των καλλιτεχνών. Ο κύκλος της Φλωρεντιανής Αναγέννησης, μετά την πρώτη εικοσαετία του δέκατου πέμπτου αιώνα, εξαπλώθηκε με ενθουσιασμό μέχρι τα μέσα του αιώνα με πειραματισμούς που βασίζονται στην τεχνική και πρακτική προσέγγιση.
Η δεύτερη φάση έλαβε χώρα κατά την εποχή του Lorenzo του Μεγαλοπρεπή, από το 1450 περίπου μέχρι το θάνατό του το 1492 και χαρακτηρίστηκε από μια πιο πνευματική οργάνωση των επιτευγμάτων.
Μια τρίτη φάση κυριαρχείται από την προσωπικότητα του Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα, ο οποίος σημάδεψε βαθιά πολλούς καλλιτέχνες πείθοντάς τους να επανεξετάσουν τις επιλογές τους.
Η τελευταία φάση, που χρονολογείται γύρω στο 1520, καλείται «ώριμη» Αναγέννηση, η οποία βλέπει το λυκόφως της Δημοκρατίας της Φλωρεντίας, αλλά και την παρουσία στην πόλη των τριών διανοιών της τέχνης, που επηρέασαν τόσο τις επόμενες γενιές:

το Leonardo da Vinci, το Michelangelo Buonarroti και τον Raffaello Sanzio.
Κατά την επόμενη περίοδο μιλάμε για το Μανιερισμό.


ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ
Πρώτο μισό του XV αιώνα
Μετά την οικονομική και κοινωνική κατάρευση του μέσου του XIV αιώνα (που προκλήθηκε από τις τραπεζικές χρεωκοπίες, από τη μαύρη πανώλη, από το λιμό και από τις άγριες εμφύλιες συρράξεις), η Φλωρεντία οδηγήθηκε σε μια ανάκαμψη.
Ο πληθυσμός άρχισε να αυξάνεται και κάτω από την κυριαρχία της ολιγαρχίας, αστικής προέλευσης, άνοιξαν πάλι τα εργοτάξια της πόλης που είχαν διακοπεί.
Στον Καθεδρικό (Duomo) δρομολογήθηκε η διακόσμηση της Πόρτας του Αμύγδαλου (Porta della Mandorla) τότε ξεκίνησε και η διακόσμηση των εξωτερικών κοχών της εκκλησίας Orsanmichele.

Το 1401 προκηρύχθηκε ο διαγωνισμός για τη βόρεια πόρτα του Βαπτιστηρίου.
Ο διαγωνισμός κερδήθηκε από τον χρυσοχόο και γλύπτη Λορέντσο Γκιμπέρτι (Lorenzo Ghiberti) , πραγματοποιήθηκε από αυτόν μεταξύ του1425 και του 1452 και αποτελεί ένα από τα πιο διάσημα έργα της Αναγέννησης. Πλήρως επιχρυσωμένη, ονομάστηκε από τον Μιχαήλ ΄Αγγελο "Πόρτα του Παραδείσου".
Αυτήν, όμως, την ανάκαμψη βάρυνε η απειλή του Gian Galeazzo Visconti, που είχε συμπεριλάβει τη Φλωρεντία στο σχέδιό του, να δημιουργήσει ένα εθνικό κράτος στην Ιταλία κάτω από την ηγεμονία του Μιλάνου. Από την άλλη μεριά οι Φλωρεντινοί ήταν αποφασισμένοι περισσότερο από ποτέ να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους, οδηγούμενοι από μια δυνατή εθνική υπερηφάνεια, χρησιμοποιώντας το ιστορικό σύνθημα "Libertas".
Με τον αιφνίδιο θάνατο του Βισκόντι, το 1402, χαλάρωσε η στρατιωτική μέγγενη πάνω στην πόλη, πράγμα που επέτρεψε μια οικονομική ανάκαμψη, ωστόσο εφήμερη.
Το 1424 η πόλη υπέστη μία σκληρή συντριβή από τους Βισκόντι και την πόλη Λούκα (Lucca) και το βάρος του πολέμου καθώς και η πυρετώδης οικοδομική δραστηριότητα για την ολοκλήρωση του τρούλου του Καθεδρικού ναού (cupola del Duomo) , κατέστησαν αναγκαία την επιβολή νέων φόρων.

Τρούλος του Καθεδρικού ναού του Μπρουνελέσκι


Το 1424 η Signoria (Ηγεμονία) θεσπίζει το "κτηματολόγιο" ("catasto"-από την ελληνική λέξη "κατάστιχον"), η πρώτη απόπειρα φορολογικής δικαιοσύνης στη σύγχρονη ιστορία, που φορολογούσε τις οικογένειες σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του πλούτου τους, διαπιστώνοντας για πρώτη φορά πού ήταν πραγματικά συγκεντρωμένο το χρήμα, δηλαδή στα χέρια ποιών οικογενειών εμπόρων και τραπεζιτών που κυριαρχούσαν και στην πολιτική δραστηριότητα.

Η Ηγεμονία των Μεδίκων

Αυτή υπήρξε περίπου η στιγμή που ένας τραπεζίτης, ο Κόζιμο των Μεδίκων ο επονομαζόμενος ο Πρεσβύτερος (Ιl Vecchio) (1389 - 1464) , συνειδητοποίησε ότι, για να υπερασπίσει τα οικονομικά του συμφέροντα, ήταν απαραίτητος ένας πιο άμεσος έλεγχος στην πολιτική.
Με την παροιμιώδη του σύνεση ξεκίνησε μια βαθμιαία αναρρίχηση στην εξουσία, χωρίς να πρωταγωνιστεί ποτέ, αλλά μένοντας πάντα στο παρασκήνιο, πίσω από ανθρώπους της απολύτου εμπιστοσύνης του.
Ερχόμενος σε σύγκρουση με τις άλλες ισχυρές οικογένειες, όπως οι Albizi και οι Strozzi, έχασε προς στιγμήν τον έλεγχο και πέρασε κάποιο χρονικό διάστημα στην εξορία, αλλά ξαναγύρισε θριαμβευτής στην πόλη, επευφημούμενος από το λαό που του απένειμε το όνομα του Πατέρα της Πατρίδας (Pater Patriae) και έδιωξε τους εχθρούς του.
Αυτός υπήρξε ο πρώτος θρίαμβος των Μεδίκων, που από τότε θα κυριαρχήσουν στην πόλη για τρεις περίπου αιώνες.


Εορτασμός της εξουσίας των Μεδίκων
(Benozzo Gozzoli, Cappella dei Magi)

Η εποχή του Λαυρέντιου του Μεγαλοπρεπούς (Lorenzo il Magnifico, 1449-1492) (στην εξουσία από το 1469 μέχρι τ0 1492), εγγονού του Cosimo, υπήρξε μια περίοδος ειρήνης, ευημερίας και μεγάλων πολιτιστικών στόχων για την πόλη, η οποία έγινε ένα από τα πιο εκλεπτυσμένα κέντρα της Ιταλίας και της Ευρώπης, εξαγωγέας των ιδεωδών της στα άλλα κέντρα της χερσονήσου, χάρη σε πολιτιστικές αποστολές καλλιτεχνών και λογίων : εμβληματική είναι η πρώτη διακόσμηση της Καπέλα Σιστίνα (Cappella Sistina) στο Βατικανό, από καλλιτέχνες προερχόμενους από τη Φλωρεντία (Botticelli, Ghirlandaio, Perugino, κ.α).
Με το θάνατο του Lorenzo άρχισε μια εποχή κρίσης και επανεξέτασης των αξιών, κυριαρχημένη από την προσωπικότητα του Σαβοναρόλα (Girolamo Savonarola) , ο οποίος αποκατέστησε τη Δημοκρατία και ίδρυσε ένα κράτος θεοκρατικό.
Τα κηρύγματά του από τον άμβωνα του Αγίου Μάρκου επηρέασαν βαθειά την φλωρεντίνικη κοινωνία, που τρομαγμένη και από την πολιτική κρίση που χτυπούσε την ιταλική χερσόνησο, επέστρεψε σε μια θρησκευτικότητα πιο αυστηρή και προληπτική, σε αντίθεση με τα ιδανικά που είχε εμπνεύσει ο αρχαίος κλασικός κόσμος και που είχαν χαρακτηρίσει την προηγούμενη περίοδο.
Πολλοί καλλιτέχνες , επηρεασμένοι από τον Αδελφό από τη Φεράρα απέφυγαν να δημιουργήσουν έργα κοσμικής έμπνευσης (όπως ο Μποτιτσέλι και ο νεαρός Μιχαήλ ΄Αγγελος), φτάνοντας μερικές φορές στο σημείο να καταστρέφουν προηγούμενα έργα τους (όπως ο Φρα Μπαρτολομέο).
Η σύγκρουση του Σαβοναρόλα με τον πάπα Αλέξανδρο VI Βοργία οδήγησε στο τέλος του γοήτρου του μοναχού, που καταδικάστηκε σαν αιρετικός και πέθανε στην πυρά στην πλατεία της Σινιορίας (piazza della Signoria) το 1498.